Şehir Sosyolojisi

Şehirlerin toplum bütünü içindeki yerlerini, doğuşunu, oluşum ve işleyiş biçimlerini, iktisadî ve fikrî fonksiyonlarını, şehir tiplerini, belli başlı şehir kurumlarını ince­leyen sosyoloji dalına Şehir Sosyolojisi denir. Şehir sosyolojisinin ortaya koyduğu, tesbit ettiği ve vardığı sonuçlar daha çok teknik bir muhtevaya sahip olup Şehircilik (Urbanism) çalışmalarına esas teşkil eder.

Yüzyılımızın en önemli sosyal hadiselerinden biri şüphesiz dünyamızın hızla şehirleşmesidir. Şehirleşmenin, sadece mo­dern binaların ve fabrikaların yapılması olarak düşünülmemesi gerekir. Zira şehirleşme bütün sosyal ve kültürel yapılarda nicelik ve nitelik açısından olağanüstü değişiklikler meydana getiren bir olaydır. Şehirleşmenin en göze çarpan tarafı, yerleşme biçimi, yerleşim alanlarının hızla genişlemesi ve bu alanlardaki nüfusun diğer yerleşim mahallerine oranla oldukça yoğun ve kalabalık olması, köylere oranla daha çok ekonomik faaliyete sahne olması, daha fazla iş gücüne muhtaç bulunması, oldukça yoğun ve karmaşık iş bölümüne malik olması vb. gibi çok farklı yapılaşma şeklidir. îş bununla da kalmıyor, sosyo-kültürel hayatta ve değerlerde köklü değişmeler, son derece birbirinden farklı sınıflaşma ve tabakalaşmalar, sosyal ve kültürel faaliyetlerde çeşitlenmeler, incelmeler, dışa açılmanın kazandırdığı yeni zihniyet, dünya görüşü, hayat tarzı, eskisinden farklı, bazan onu olumsuz kabul eden davranışlar, yeni yeni tutumlar ve anlayışlar, aynı şehri paylaşanlar arasında öncekilerden farklı münasebetler ve ortak ilişkiler, hareketler....

Şehirleşmenin getirdiği, diğer bir ifadeyle şehirleşmeyle birlikte ortaya çıkan bu problemler, genel sosyolojinin mclod ve tekniklerinden yararlanılarak incelenmiş ve bir şehir sosyolojisi doğmuştur. Bu ko­nuda ilk çalışma, Durkheim'in çağdaşı Fransız sosyolog R. Maunier tarafından yapılmıştır. (L'Origine et îafonction icöno mique de s villes), Paris, 1910) Daha sonraları Mc. Kenzie, Park, Burgess, L. Wamer, Giorge, M. Quoist, Sorokin, Osban gibi sosyologlar konuyla ilgili geniş araştırmalar yapmışlardır.

Günümüze kadar sürdürülen şehir sosyolojisi araştırmaları oldukça çeşitlilik arzeder. Bu çeşitlilik esas itibariyle şehir orta­mının kendisine has bir yapıya sahip oluşu ve tatbik edilen metod ve tekniğin farklılığından ileri gelmektedir. Bununla birlikte değişik şehir sosyolojisi araştırmalarında görülen ana bölümler şunlardır:

1- Tarihî seyri içinde şehir,

2- Şehir coğrafyası,

3- Yerleşme durumu,

4- Nüfus, nüfus hareketleri, oldukça yeterli bilgi verecek nitelikte nüfusu oluşturan etnik gruplar,

5- Sağlık meseleleri,

6- Teknik kurumlar ve hizmetleri,

7- Şehirde ekonomik hayat ve problemleri,

8- Sosyal bir bütün olarak şehir,

9- Şehirde siyasî ve hukukî hayat,

10- Şehirde eğitim ve kültür hayatı,

11- Şehirde dinî hayat ve dinî kurumlar,

12- Şehrin diğer problemleri,

13- Şehirle ilgili geleceğe yönelik düzenlemeler, planlar ve beklentiler.

Son nüfus sayımlarına göre, ülkemiz insanlarının yarıdan fazlasının şehirlerde yaşadığı düşünülürse, Türkiye'mizde henüz yeni yeni gelişen şehir sosyolojisi araştırmalarının gelecekte ne kadar önem kazanacağı açıktır.

İzzet ER - SBA